دنیای آینده چه شکلی خواهد بود؟

بزرگترین نگرانی من در واپسین سال‌های دهۀ سوم زندگی‌ام، پیشرفت علم و تکنولوژی‌ست! درست است که این همه اختراع و برنامه‌نویسی و اکتشاف و صنعت و چه و چه، جهان به‌روز و تر و تازه‌ای را به ما ارزانی داشته که در آن رنگ دیگری به فعالیت‌ها و مهارت‌ها و ذوق‌هایمان بزنیم و توانایی‌هامان را پرورش و توسعه دهیم، اما آیا به راستی این جهان عظیم و نامحدود، تا کِی پذیرای حضور ماست؟

به پدر و مادرهایتان نگاه کنید! به وقت‌هایی که به سوال کوچک یا ساده‌ای دربارۀ تلفن همراه، تلگرام، اینستاگرام و تماس‌هایشان بر می‌خورند. فکر می‌کنید آیندۀ ما، در هجوم انواع اطلاعات و تکنولوژی و روابط، چه شکلی خواهد بود؟ چقدر سوار بر اطلاعات خواهیم بود و سواد استفاده از امکاناتی که دنیای فردا در اختیارمان می‌گذارد را خواهیم داشت؟

این نگرانیِ بزرگ، من را از آینده می‌ترساند. آن‌قدر که انواع جنگ‌های روانی و شدت اخبارهای داغِ راست یا دروغ رسانه‌ها برایم به بازی بی نتیجه‌ای تبدیل شده که برنده‌اش ما نیستم. حاصلش تنها پرت کردنِ حواس از دیگر وجوه زندگی مثل علمی‌تر شدن و با سوادتر شدن است.

فکر می‌کنید برای داشتنِ آینده‌ای بهتر و موثرتر چه باید کرد؟

راستی، بزرگترین نگرانی شما چیست؟

سکوت چیست به جز حرف‌های ناگفته؟

لبریزم از حرف‌های نزده؛ سکوت‌های همیشه، وقت مواجهه با چیزها. گاهی خیال می‌کنم از میان این حجم از فکرهای روزانه و اتفاق‌ها، چقدر حرف است برای گفتن و نوشتن. اما انگار دیگر سکوت از همه‌چیز گویاتر است؛ آن هم با وجود آن‌که سال‌ها با نوشتن و از راه کلمات به ذات زندگی دست یافته‌ام و باورها و حقایق زندگی‌ام را تنها به شیوۀ کلمه، طبقه‌بندی کرده‌ام. این سکوت دنباله‌دار خیلی چیزها را از من ربوده و به دوستی‌هایم هم رنگ بی‌رنگی زده. گاهی به یاد می‌آورم نخستین دوستانی را که از سال‌های نخستین جوانی تا امروز همیشه گوشه‌ای از زندگی من بودند؛ دلتنگشان می‌شوم و فکر می‌کنم یعنی این روزها کجا هستند و مشغول چه کارهایی؟ فکر می‌کنم آن‌ها که هر کجا سر می‌کشیدم دنبالم می‌کردند و ردی یا نشانی از خودشان می‌گذاشتند تا بدانم هستند و با روزهایم همراه و در لحظه‌هایم حاضرند، امروز گرم کدام زندگی یا روزگارند؟

از سفر که بر می‌گشتم، تمام راه، سر به شیشه چسبانیده و دلتنگ بودم. به خاطر رفاقت و صمیمیتی که روزی برای یک مظلومیت و سکوت نابجا از دست دادم و تاوان من جدایی از کسی بود که در آن سال‌ها، خویش من بود و رفیق روزها. حالا این از دست دادنِ چندساله، من را در پیشگاه خودم شرمسار و سرافکنده کرده است. سکوت و سربه‌زیریِ نابجا، آدم‌های خوب زیادی را از من گرفت و کاشکی که من راه برگشتن و درود دوباره را بلد می‌شدم...

وفا نکردی و کردم...

یکی از چیزهایی که همیشه تا پای جان برایش ایستادگی کرده‌ام، وفای به عهد است. در مقابل چه دیده‌ام؟ بدعهدی. نمی‌دانم این ویژگی ناپسند اخلاقی از چه زمانی بین ما آدم‌ها معمول شد، اما اتفاق تلخ و آزاردهنده‌ای‌ست؛ این که من به کسی بگویم که روی من برای فلان کار حساب کن و کار را برای خودم کنم و لطف انجامش را از دیگری سلب، و بعد هیچ به روی خودم نیاورم که مسوولیت کار مورد نظر را پذیرفته‌ام، به نوعی خیانت به اعتماد صاحب کار یا پروژه، و خیانت به دیگرانی‌ست که می‌توانستند به جای من آن کار را برعهده بگیرند. مثلاً سردبیری، موعد تحویل گزارش را – به دروغ – یک هفته زودتر اعلام می‌کند؛ چرا؟ چون نگرانِ بدقولی نویسنده است و احتمالاً پیش از این، از همین ناحیه، بدقولی و بدعهدی دیده است. این موضوع به پروژه‌ها و فعالیت‌های سایر مشاغل هم قابل تعمیم است. ما همدیگر را به خاطر کاهلی یا هر بهانۀ دیگری به آدم‌های دیگر بی‌اعتماد می‌کنیم. حتی موجب می‌شویم دیگران به خاطر بدعهدی و خلف وعدۀ ما، نوعی بدبینی و بی‌اعتمادی نسبت به دیگران پیدا کنند. صد البته که من نیز به تمامی از این بی‌قاعدگی مستثنا نیستم؛ اما از آنجا که هیچ دردی، بی‌درمان نیست، از وجود طبیب و حبیبِ خداوند می‌خواهم که خودش روح و قلب و اخلاق ما را ترمیم کند. باشد که آدم‌های وفادارتری باشیم.

پ.ن: بپرهیز از خلف وعده که آن موجب نفرت خدا و مردم از تو مى‌شود. (نهج البلاغه - نامه ۵۳)

هرروز، روز توست...

من هم از دیدن تعارض بین باورها و عمل‌ها متعجب می‌شوم؛ من هم وقتی می‌بینم کسی نمازش را اول وقت و شمرده‌شمرده می‌خواند، اما حواسش به حساب و کتاب مالی‌اش نیست تعجب می‌کنم. من هم وقتی کسی چادر سرش می‌کند، حتی از او بابت آن‌که موهایم ناخواسته از روسری می‌زند بیرون تذکر می‌شنوم و بعد می‌بینم که تخریب دیگران و نان‌بری از عادات اوست، مبهوت می‌مانم. من هم از دیدن زنی که سال‌های سال طلبه بوده اما در رکوع و سجودش اشکال است و با مردها آن‌طور که نباید مراوده دارد، شوکه می‌شوم. من هم از اینکه می‌بینم طوری رو می‌گیرد که زیبایی لب‌هایش مردی غریبه را به گناه نیندازد، اما از پشت همان محدودۀ پوشیده، زخم می‌زند و دل می‌شکند و می‌آزارد، آزار می‌بینم. من هم از این‌که آیات و احادیث و روایات عرضه می‌کند اما دانسته یا ندانسته حق و وقت مردم را ندید می‌گیرد، می‌شکنم. من هم در شعلۀ چشم‌های مهاجم بعضی از مردانِ ریش‌دارِ تسبیح به دست، می‌سوزم و می‌سازم... و می‌خواهم تا همیشه گناهکار بمانم!

ای کاش بیایی و ریشه‌هاشان را بخشکانی. کاش در همان حبابی که ساخته‌اند متلاشی‌شان کنی. کاش بمیرانی...

برای تو: شش

پرسید: «چشم به راهش کنار پنجره می‌نشینی تا وقتی از گرد راه رسید، بی‌معطلی در را به رویش باز کنی؟»

گفتم: «گوش‌هایم را به صدای توقف ماشینش عادت داده‌ام. حتی با هر توقفی که شبیه به توقف ماشین اوست، دلم می‌ریزد... .»

گفت: «سال‌ها دم غروب منتظر می‌نشستم کنار پنجره تا وقتی می‌پیچد توی کوچه ببینمش. از همان لحظه که بیرون می‌رفت، دلم برایش تنگ می‌شد و لحظه‌شماری می‌کردم تا برگردد... .»

زن‌ها،

همیشه منتظراند؛ با چشم‌ها، با گوش‌ها...

بخشش لازم نیست اعدامش کنید!

با خودم فکر می‌کنم که بخشیدن یعنی چه؟ این رأفت درونی از کجا ریشه می‌گیرد که می‌توان کسی با ظلم‌های پیوسته یا گسسته را بخشید و از فکر کردن به نامهربانی‌هایش رهایی پیدا کرد؟ بعد، شروع می‌کنم به ورق زدن آدم‌هایی که زخم‌های کهنه بر سینه‌ام کاشته‌اند و فکر می‌کنم به خودم که قطعِ به یقین خواسته و ناخواسته درد شده‌ام در جانِ دیگری.

راستی آن‌ها که می‌بخشند چقدر غریب و ناشناخته‌اند؛ همانان که حتی از خون عزیزکرده‌شان می‌گذرند... اما فراموش؟ بعید می‌دانم که بشود زهر زخم‌ها و بریدگی‌های روح را فراموش کرد. بعضی زخم‌ها تا همیشه می‌مانند و نمی‌شود از صفحۀ روح، آن‌ها را زدود. خراش نیستند که در قرابت با هوا محو شوند. مثل قصۀ میخ و دیوارند. عمیق اگر باشند، به همین راحتی نمی‌شود با خوشی‌های پس از آن، خلأِ نخواستنی‌شان را پر کرد. تکرار می‌شوند در ذهن. تیر می‌کشند در سینه. هر از گاه، قد برافراشته، ابراز وجود می‌کنند و این یعنی هنوز زنده‌اند و در جدال با گذشتن و بخشیدن!

«در زندگی زخم‌هایی هست که... » درمان‌شان نبخشیدن است. تنها باید زمان داد که کمی سبک شوند و تسکین یابند؛ اما فراموش؟ بعید می‌دانم که بشود...

ای وای بر اسیری کز یاد رفته باشد...

حکایتِ همان مصراع مشهورِ محمدعلی بهمنی‌ست که می‌گوید: «گاهی دلم برای خودم تنگ می‌شود...» و گویی از این دلتنگی‌های هرازگاه گریزی نیست. پاری‌وقت‌ها آن‌قدر برای روزهای خلوت و تنهایی‌ام دلتنگی می‌کنم که ناشکیبا و ناامید در لاک اندوه فرو می‌روم و از هیچ کاری نکردن و رکودی که به جانم افتاده، بیزار می‌شوم. بعد به یاد می‌آورم آن‌وقت‌ها را که خیز برمی‌داشتم روی تخت خواب کوچکم و صفحۀ چندین و چندم از کتاب تازه‌ای که شروع کرده بودم را باز می‌کردم و رو می‌آوردم به خواندن؛ بعد دلم آب می‌شود و دلتنگی می‌کنم برای روزهایی که در رویاهای تلخ و شیرین و خیال‌انگیزم فرو می‌رفتم، در پوست یکی از دختران رمان‌ها و قصه‌ها می‌گنجیدم و تا پایان قصه، او می‌شدم به تمامی.

درست مثل همان وقت‌‌ها که می‌نشستم به تماشای یک فیلم یا تئاتر، و مغروق و به‌ناگاه، تمامم را بین سکانس‌ها و پرده‌ها جا می‌گذاشتم و دل می‌دادم به نقش. درست مثل همان وقت‌ها که رخوت با پوست و استخوانم نیامیخته بود و بی بهانه از خانه می‌زدم بیرون و با رفیق یا بی رفیق سر می‌کشیدم به دل موزه‌ها و خیابان‌ها و پارک‌ها و کافه‌های شهر.

آه که نمی‌دانم خودم را کجای این زندگی جا گذاشته‌ام و از چه روزی دل‌خوشی‌هایم را فراموش کرده‌ام. تنها چیزی که می‌دانم و با تمام وجود برایش دلتنگی می‌کنم و پا بر زمین می‌کوبم، «خودم» است. کجا گمت کردم عزیز کوچکم؟

پ.ن: عنوان از حزین لاهیجی.

مامان!

از صبح می‌خواستم آن نوشته‌ای را که چند سال پیش برایش نوشته بودم بار دیگر انتشار دهم. حتی از ذهنم گذشت که به همین جمله اکتفا کنم که: «آدم وقتی می‌رود خانۀ بخت تازه می‌فهمد که مادر داشتن یعنی چه!» اما قبل از تمام این‌ها دلم خواست به گالری گوشی سری بزنم و روی پوشۀ عکس‌هایی که تکنولوژی با نام «مامان» برایم مرتب کرده کلیک کنم تا بعد از مرور کردن آن‌ها چیز تازه‌ای بنویسم. همان کار را هم کردم و آن‌وقت بود که بغض چنگ انداخت به گلویم و با چشم‌های خیس به عکس‌هایی زل زدم که او با بغض یا شادی در همه‌شان حضور داشت اما پیش از این دقتی روی هیچ‌کدامشان نداشتم!

گمان می‌کنم که معمول است در تمام عکس‌های دسته‌جمعی تنها به خودمان نگاه کنیم؛ لابد همین قاعده هم در زندگی روزمرۀ خیلی‌هامان وجود دارد که تنها خودمان را ببینیم؛ وقت فکر کردن، وقت دعا، وقت سفر و تحصیل و زندگی و شادی. اما تنها مادر است که از این قاعده‌ها سر در نمی‌آورد. او تو را بدون توجه به مدرک تحصیلی و رتبۀ اجتماعی‌ات دوست دارد؛ نه این‌که موفقیت‌هایت برایش اهمیتی نداشته باشد؛ البته که دارد! هرچه تا امروز شده‌ای از صدقه‌سر دعاهای اوست. اما جنس خواستنش با همۀ آدم‌های دنیا متفاوت است. آن‌قدری که برای خوشبخت شدنت تمام وجودش را می‌گذارد تا نکند تصمیم اشتباهی بگیری و بیراهه بروی، هرچند گاهی هم دلواپسی‌های مدامش دلیل اشک‌های بی‌شمارت می‌شود...

نقل این حرف‌ها نیست!

از وقتی که هر صبح با صدای او بیدار نمی‌شوم، هرروز در چشم‌های شیشه‌ای‌اش زل نمی‌زنم، هر ظهر نمی‌بینمش که سر سجاده نشسته و دارد تسبیحات حضرت زهرا (س) می‌گوید، هر شب صدایم نمی‌زند برای شام یا شب‌بخیرهای قبل از خوابش را نمی‌شنوم، از وقتی که از دلداری دادنش در وقت‌هایی که دلم از دنیا و آدم‌هایش می‌گیرد محرومم (که همیشه تنها و تنها او بود که جنس غصه‌هایم را می‌فهمید...)، کنج تنهایی‌هایم می‌زنم زیر گریه و دلم تنگ می‌شود برای تمام سال‌هایی که مادرانه کنارم بود و نمی‌فهمیدمش...

آدم وقتی می‌رود خانۀ بخت تازه می‌فهمد که مادر داشتن یعنی چه!

برای تو: پنج

هرگز نشنیده‌ایم که بعد از آن پیشامد، چه تغییری خواهیم کرد و از ما چه خواهد ماند؛ قد که می‌کشی، عده‌ای فریاد بر می‌آورند که تنهایی را برگزین و زندگی‌ات را نیز به تنهایی اداره کن تا نکند درگیر دیگری شوی و به دیگری دچار. گروهی اما گریبان می‌درند که «بدی در تنهایی خفته است»^* و باید با نیم دیگری جفت شوی تا بتوانی در مسیری سالم و صحیح ادامۀ حیات دهی و به تکامل برسی.

من اما در کشاکش و هیاهوی دستۀ دوم بودم و این‌گونه بود که با تو جفت شدم. اگر پیش از این تمام روزها بر مدار تنهایی و یکه‌تازی و خودخواهی و خودرأیی می‌گذشت، جفت شدنِ با تو به من این فرصت را داد که بدانم دیگر تنهایی و یکه‌تازی و خودخواهی و خودرأیی جواب نیست. دیگر آن‌چه پیش و بیش از هر چیز در اختیار من نخواهد بود، زمان است. دیگر نمی‌توانم هر وقت که دلم خواست تلویزیون را خاموش کنم و صدای موسیقی را تا هر شماره که خواستم بالا بکشم. دیگر نمی‌توانم از بار مسئولیت‌های زندگی شانه خالی کنم و هر زمان که دلم خواست به تخت خواب تکیه کنم و کتاب‌های جورواجور بخوانم. دیگر نمی‌توانم هر وقت که خواستم از خواب بیدار شوم و بعد، چای حاصل رنج پدر بازنشسته‌ام را بنوشم و روزم را بیاغازم. باید دیگر سحرخیزتر بشوم، هرروز به جای روتختیِ یک فرد، روتختیِ یک زوج را مرتب کنم، به جای نوشیدن یک لیوان چای سرپایی، برای یک زوج، صبحانه مهیا کنم، به جای غذاهایی که گاهی از فرط دیر سر سفره نشستن سرد می‌شد، برای یک زوج، آشپزی کنم و خوراک گرمی روی میز بچینم. باید از یک اتاق خواب کوچک، به خانه‌ای برای دو نفر اسباب‌کشی کنم... و در کنار همۀ این ها، هر روز بزرگ‌تر و عاقل‌تر و صبورتر بشوم تا یگانگی و عشق‌ورزی و نوعدوستی را یاد بگیرم، یعنی درست همان چیزهایی که پیش از این، «تنهایی» به من نداده بود... ازدواج، از ما آدم دیگری نمی‌سازد، بلکه بخش‌هایی از شخصیت ما را به ما نشان می‌دهد، که پیش از این از وجودش خبر نداشتیم.

پ.ن: بشنوید!

^*میرا، کریستوفر فرانک.

ننوشتن!

خیلی وقت است که می‌خواهم بنویسم؛ از کبوتری که در ایوان کوچک‌مان لانه کرده، از دخترانی که روزهاست من را خانوم فارسی صدا می‌کنند، از آشپزی و شعفی که وقت مخلوط کردن خوراکی‌ها با هم به من دست می‌دهد، از اتو کردن لباس‌های مردی که دوستش دارم، از تمام شدن کلاس‌های ارشد، از شعرهای تازه‌ای که می‌گویم، از رویاهایی که می‌بافم، از لحظه‌های دو نفره و درک شیرینیِ از خود گذشتگی‌های دو سویه، از دوستان جدیدی که پیدا کرده‌ام، از خانۀ دوست‌داشتنی‌مان با پلاک هشت، از گلدان‌هایی که هر از گاه از دستان من آب می‌نوشند، از دویدن‌ها و مهمانی رفتن‌ها و مهمان داری‌ها، از تجربه‌های تازه‌ای که به دست آورده‌ام، از آدم‌های تازه‌ای که دیده‌ام، از جاهای تازه‌ای که رفته‌ام... اما نمی‌نویسم!